Mantarlar ve Uluslararası Biyoçeşitlilik Girişimleri

Mayıs 26, 2025

Mantarlar ve Uluslararası Biyoçeşitlilik Girişimleri

DAVID L. HAWKSWORTH

Uluslararası Mikolojik Enstitü, Bakeham Lane, Egham, Surrey TW20 9TY, Birleşik Krallık 23 Mart 1996'da alınmış; 20 Nisan 1996'da kabul edilmiştir.

Özet:

Biyoçeşitlilik ve onun tarihsel gelişimi, kökenleri, siyasi gelişmeler, mantarın Biyoçeşitlilik te konumu gibi birçok konuya bu çalışmada değinilmiştir. Bugün her yıl yaklaşık 250 bilimsel makalenin başlığında "biyoçeşitlilik" kelimesi yer almaktadır (Dytham, 1996). 1980'ler boyunca, "biyolojik çeşitlilik" teriminin anlamı bir miktar kafa karışıklığına yol açtış. Ancak, Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi (UNEP, 1992), Norse'un tanımını yansıtan tanımını kabul edilmiştir. Harper ve Hawksworth (1994) tarafından "genetik", "organizmik" ve "ekolojik" biyoçeşitlilik isimleri verildi. Bu yaklaşım, organizmaların tüm taksonomik hiyerarşi düzeylerindeki değişkenliğini dikkate alır. Bu şema, Küresel Biyoçeşitlilik Değerlendirmesi (Heywood, 1995) sırasında kabul edilmiş ve geliştirilmiştir. Biyoçeşitlilik konusundaki değerlendirmeler genellikle tüm organizma gruplarını kapsar. Ancak, mantarlar (funguslar) nadiren açıkça belirtilir. Bu giriş kısmında, mikologların (mantar bilimcilerin) dikkatini seçili politik ve bilimsel girişimlere çekmek ve bu girişimlerin mikoloji için önemini ve potansiyel fırsatlarını göstermek amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Mantarlar; biyoçeşitlilik, bilim; politika, araştırma.

1. Giriş:

Bu çalışmada "Biyoçeşitlilik" teriminin kökeni, çeşitli anlamları ve mevcut kullanımları incelenmiştir. Bu konudaki yenilenmiş ilgi, hem politik hem de bilimsel düzeylerde çeşitli uluslararası girişimleri harekete geçirmiştir. Bunların birçoğu mikologlar (mantar bilimciler) için de önemlidir. Politik girişimler arasında Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi ve Biyoçeşitlilik Eylem Planları bulunurken, bilimsel girişimler geniş bir yelpazeyi kapsamaktadır: Küresel Biyoçeşitlilik Değerlendirmesi, Türler 2000, Sistematikler Ajandası 2000 Uluslararası, BioNET INTERNATIONAL, DIVERSITAS, Tüm Takson Biyoçeşitlilik Envanteri, ve Biyoçeşitlilik Yöntem Kılavuzları gibi başlıklara değinilmiş ve konu kapsamlı bir şekilde açıklanmıştır. Bu çalışmada Mikologların bu tür programlardan haberdar olması, bunlara katkıda bulunması, artırılmış bir profil sağlaması ve yeni zorluklara esnek bir şekilde yanıt verebilmesi gibi hususların üzerinde durulmuştur.

2. Veri:

Mantarlar ile ilgili veri ve bilgiler, Küresel Biyoçeşitlilik Değerlendirmesi (GBA), Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi, Küresel Çevre Fonu (GEF), Biyoçeşitlilik Eylem Planları, Species 2000, Systematics Agenda 2000 International, BioNET-INTERNATIONAL , DIVERSITAS gibi kurulan sözleşmeler, planlamalar bu çalışma hazırlanırken veri ve bilgi sağlanılmıştır.

3.Yöntem:

Bu çalışma Biyoçeşitlilik konusundaki politik ve bilimsel girişimler için önemli bir çalışma belgesi niteliğindedir. Bu çalışmanın amacı mantar türleri ve türlerin çeşitleri, sayımları ve veri haline getirilmesi, dünya genelinde mantarların biyoçeşitlilik acısından ülkelerin yaptığı ve katıldıkları sözleşmeler, politik ve bilimsel gelişmelerin üzerinde durularak bu konun ve mantar türlerinin devamlılığı için hazırlanan ve amacı doğrultusunda ortaya konan bir çalışmadır.

4. Bulgular:
4.1 Politik Girişimler:
4.1.1 Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi:

1992 yılında Rio de Janeiro'da düzenlenen Dünya Zirvesi'nde geliştirilen Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi, Aralık 1993'te yürürlüğe girmiştir. 1996 yılı itibarıyla 152 ülke bu sözleşmeyi onaylamıştır. Sözleşme, biyolojik çeşitliliğin korunması, bileşenlerinin sürdürülebilir kullanımı ve genetik kaynakların kullanımından elde edilen faydaların adil bir şekilde paylaşılmasını taahhüt etmektedir.

4.1.2 Küresel Çevre Fonu (GEF):

Sözleşme kapsamında, ülkelerin mali yükümlülüklerini karşılamalarına destek olmak için Küresel Çevre Fonu (GEF) kurulmuştur. Dünya Bankası, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ve Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) tarafından yönetilen GEF, 1995 yılında 2.1 milyar dolarlık bir bütçe ile yeniden yapılandırılmıştır. Bu fon, gelişmekte olan ülkelerdeki projelere ve küresel fayda sağlayan girişimlere destek sağlamaktadır.

4.1.3 Biyoçeşitlilik Eylem Planları:

Sözleşme gereği ülkeler, ulusal biyoçeşitlilik eylem planları geliştirmektedir. Örneğin, Birleşik Krallık Biyoçeşitlilik Eylem Planı 1994 yılında yayımlanmış ve bazı likenler ve mantarların korunması için detaylı adımlar önerilmiştir. Ayrıca, 1994 yılında Birleşik Krallık Sistematik Forumu kurulmuş ve ulusal mikrobiyolojik koleksiyonlara ilişkin bir değerlendirme yapılmıştır.

4.2 Bilimsel Girişimler:
4.2.1 Küresel Biyoçeşitlilik Değerlendirmesi:

Biyoçeşitliliğin tüm yönlerine dair mevcut bilgi durumunun otoriter bir özetini sunmak amacıyla, Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) tarafından 1993-1995 yılları arasında 3,3 milyon ABD doları bütçeli bir Küresel Biyoçeşitlilik Değerlendirmesi (GBA) gerçekleştirilmiştir. Bu proje, Küresel Çevre Fonu (GEF) desteğiyle gerçekleştirilmiş ve 50'den fazla ülkeden yaklaşık 300 uzman, çok sayıda atölye çalışması ve hakem değerlendirmesi sürecine katılmıştır. Toplamda yaklaşık 1500 bilim insanı bu sürece dahil olmuştur. Bu değerlendirme, mantarlarla ilgili verileri genel metinlerden farklı bir detay seviyesinde içermektedir.

4.2.2 Species 2000:

Dünya üzerindeki bilinen tüm organizmaların otoriter bir listesinin hazırlanması gerekliliği uzun zamandır kabul edilmektedir. Bu gereklilik, Küresel Biyoçeşitlilik Değerlendirmesi'nde (GBA) tekrar vurgulanmıştır. Bu ihtiyacı karşılamak için Species 2000 programı, 1994 yılında Uluslararası Biyolojik Bilimler Birliği (IUBS) tarafından başlatılmıştır. Şu anda, Bilim ve Teknolojide Veri Komitesi (CODATA) ve Uluslararası Mikrobiyolojik Dernekler Birliği (IUMS) tarafından desteklenmektedir. UNEP'in sponsorluğunu da aldığı bu kapsamlı program, farklı gruplar için küresel tür listelerini elektronik olarak birleştiren bir mekanizma oluşturmayı hedeflemektedir.

4.2.3 Systematics Agenda 2000 International:

Bu program, Species 2000'i tamamlayan bir girişim olarak, dünya üzerindeki türlerin keşfedilmesini, tanımlanmasını ve sınıflandırılmasını amaçlamaktadır. Yani, yalnızca daha önce tanımlanmış türler değil, Dünya üzerindeki tüm türler bu kapsamda ele alınmaktadır.

5. Sonuç:

Bu çalışmada mantar türleri ve türlerin çeşitleri, sayımları ve veri haline getirilmesi, dünya genelinde mantarların biyoçeşitlilik acısından ülkelerin yaptığı ve katıldıkları sözleşmeler, politik ve bilimsel gelişmelerin üzerinde durularak bu konun ve mantar türlerinin devamlılığı için hazırlanan ve amacı doğrultusunda ortaya konan bir çalışmadır.

Mikologların (mantar bilimcilerin), mevcut ve planlanan bilimsel ve politik girişimlere sağladıkları katkılar, mantar çeşitliliğinin kapsamı ve mantarların ekosistem sağlığındaki önemi konusunda farkındalığın artmasına neden olmuştur. Bu katkılar, Küresel Biyoçeşitlilik Değerlendirmesi’nin (Watson ve diğerleri, 1995) politika yapıcılar için hazırlanan özetinin ilk sayfasında mantarlardan bahsedilmesiyle belirginleşmiştir. Bu tür bir görünürlük, 1980'lerde hem bilim insanları hem de politikacılar arasında mümkün olamazdı.

Bu ilerlemeler cesaret verici olsa da, şimdi oluşturulan temeller üzerine inşa etmeli ve bu farkındalık seviyesini koruma konusunda dikkatli olmalıyız. Her birimizin haftada 1-2 saatini bu amaca ayırması bu konuda önemli bir katkı sağlayabilir.

6. Değerlendirme:

Bu çalışma bizlere Mantar yaşamının ve var olan türlerin sınıflandırma ve o türlerin korumak için yapılan sözleşmeleri, planları göstermekte. Bu çalışma yeni bilimsel ve politik zorluklara yanıt verebilmek için esnek olmamız gerektiğini bizlere göstermektedir. Bu durum, disiplinler arası bir yaklaşımla çalışmayı gerektirir. Ayrıca, finansman kurumlarının ve az gelişmiş ülkelerin gündemlerine duyarlı olmalı, önceliklerimizi ve çalışma yöntemlerimizi buna göre uyarlamalı ve rekabet etmek yerine iş birliği yapmaya hazır olmalı ve türlerin yaşamı ve korunması için çalışmaların derinleştirilmesi gerektiği vurgulamaktadır. Mantar biyoçeşitliliğinin üç düzeydeki keşfi hem refah yaratma hem de çevresel sağlık açısından bizlere çok şey katabilir. Ayrıca, mantar çeşitliliğinin eleştirel bir şekilde incelenmeye başlanması, özgün ve heyecan verici bilimsel katkılar için bizlere olgun bir alan sunmaktadır. Coğrafya bilimi içerisinde var olan biyoçeşitlilik adı altında kurulan ve geliştirilen bu sözleşmeler ve planlamalarla mantar türlerinin, biyoçeşitliliğin, dünya ya katkısı paha biçilemezdir.

Bu Blogda Ara

A forgotten girl

Mantarlar ve Uluslararası Biyoçeşitlilik Girişimleri

Yorumlar

Yorum Gönder

Popüler Yayınlar

BİTKİ ÖRTÜSÜ ÖZELLİKLERİ AÇISINDAN TÜRKİYE